150 lat bitwy pod Węgrowem

Pamięć Powstania Styczniowego w III Rzplitej cały czas opiera się na schemacie skreślonym jeszcze przez Elizę Orzeszkową - zaścianek Bohatyrowicze kontra dwór Korczyńskich. Innemi słowy to "zapyziała prowincja", w odróżnieniu od "wypudrowanej centrali", nie zapomina o herosach przeszłości.

W 150-lecie walk pod Węgrowem na Podlasiu (obecnie woj. mazowieckie), pierwszej a jednocześnie jednej z największych i najbardziej krwawych bitew Powstania Styczniowego zwanej "polskimi Termopilami" odbyły się uroczystości z udziałem władz gminnych, powiatowych, przedstawicieli Ministerstwa Obrony Narodowej, Akademii Obrony Narodowej i sejmiku województwa mazowieckiego. Obecna była również prawnuczka Jana "Janka Sokoła" Matlińskiego, jednego z uczestników walk sprzed półtora wieku.

Uroczystości przed obeliskiem, 3.02.2013 (fot.jot)

Stoczona 3 lutego 1863 roku bitwa jest najważniejszym wydarzeniem w historii ponad siedmiusetletniego Węgrowa silnie w dodatku wiążącym miejscową społeczność. W tym roku, poza uroczystościami patriotycznymi, mszą świętą koncelebrowaną przez biskupa drohiczyńskiego Antoniego Pacyfika Dydycza i rekonstrukcją walk, dwa dni wcześniej odbyła się w Akademii Obrony Narodowej w Rembertowie konferencja naukowa - "Powstanie styczniowe (1863-1864) retrospekcja z perspektywy 150-lecia", podczas której zostały przybliżone polityczne a przede wszystkim militarne aspekty bitwy.

Węgrów został opanowany przez siły powstańcze pod dowództwem Władysława "Genueńczyka" Jabłonowskiego już w nocy z 23 na 24 stycznia 1863 roku. Wiadomości o koncentracji powstańców (doniesienia mówiły o sześciu tysiącach żołnierzy - w rzeczywistości było ich blisko połowę mniej) doszły władz rosyjskich, które zaniepokojone możliwością ataku na Siedlce, gdzie stacjonował rosyjski garnizon i przerwania połączeń komunikacyjnych z Rosją, w tym linii kolejowej opracowały plan zlikwidowania ogniska irredenty. 3 lutego w godzinach rannych wojska rosyjskie zajęły wzniesienia przed miastem i Węgrów został ostrzelany granatami zapalającymi, w mieście wybuchły pożary. Jan "Janko Sokół" Matliński, który przejął dowództwo, po rannym Jabłonowskim zarządził odwrót sił polskich w kierunku Sokołowa pod osłoną czterystu kosynierów.

Bitwa pod Węgrowem (lit. z epoki)

Kosynierzy, ostrzeliwani kartaczami, zaatakowali lewe skrzydło Rosjan, przebili się przez szwadron ułanów i podeszli pod stanowiska nieprzyjacielskiej artylerii, ale wtedy zostali wzięci w kleszcze przez dwukrotnie większe siły. Natomiast blisko dwutysięcznej grupie powstańców udało się wycofać w stronę Siemiatycz. Po stronie polskiej poległo ponad stu powstańców, straty rosyjskie nie są znane. Bitwa nie została rozstrzygnięta bo żadnej ze stron nie udało się osiągnąć zamierzonych celów, ale opóźniła działania Moskali, jak również miała wybitny charakter propagandowy - wydarzenia na węgrowskich polach m.in. poprzez poezję Norwida weszły do narodowej mitologii.

W 1917 roku, miejscowa ludność w miejscu pochowania poległych 66 bezimiennych powstańców postawiła głaz upamiętniający bitwę, przed którym odbywają się co roku uroczystości patriotyczne. W ramach tegorocznych obchodów zorganizowana również została wycieczka historyczno-geograficzna "Szlakiem walk Powstania Styczniowego na Ziemi Węgrowskiej" z udziałem przedstawicieli AON, władz samorządowych oraz mieszkańców. Na trasie wędrówki znalazły się miejsca pochówku powstańców m.in. w Kamionnej, Korytnicy i Wierzbnie. Podróż zakończyła się uroczystością odsłonięcia tablicy upamiętniającej Józefa Berlińskiego, który wraz ze swymi towarzyszami został powieszony w 1864 roku w Węgrowie.